به  گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران؛ بیست و هفتمین جلسه پایگاه نقد کتابخانه مرکزی پارک شهر با محوریت نقد و بررسی کتاب «بی نام پدر» نوشته سید میثم موسویان با حضور نویسنده اثر و محمد هادی عبدالوهاب؛ منتقد اثر در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر برگزار و به‌صورت زنده از طریق فضای مجازی نیز پخش شد.

موسویان در ابتدای این نشست درباره این اثر توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: جشنواره رمان انقلاب اسلامی فراخوانی برای ارسال آثار داده بود و من نیز با همین هدف برای این جشنواره رمانی نوشتم و می خواستم رستم و سهرابی را در عصر جدید رقم بزنم. به هر حال جرقه این اثر ده سال پیش زده شد اما خام مانده بود.

وی افزود: زبان و سبک داستان متفاوت است و به همین دلیل ناشران برای چاپ اقبالی نشان ندادند تا اینکه نشر کتاب جکمران برای چاپ این اثر اقدام کرد. به هر حال بازنویسی این اثر چند سال طول کشید تا در نهایت این کار به چاپ رسید.

موسویان ادامه داد: من همیشه ردی از یک ماجرا در سرم هست و به مرور آن را بال و پر می دهم. شخصیت ها برای من زنده هستند و تک تک آنها در زیست من هم بوده اند.

عبدالوهاب؛ منتقد اثر در بخش دیگری از این نشست درباره این کتاب گفت: این کار رگه های روان شناختی و زاویه دید معنا دار دارد. ماجرای کتاب به خلق یک رستم و سهراب جدید رسیده و ساخته و پرداخته تضاد حکومت مرکزی با قبایل و تضاد بین سنت و مدرنیته است.

وی ادامه داد: مساله کتاب حول پدر می گذرد و اگرچه مادر هم بیکار ننشسته اما یکی از حسرت های من این بود که مادر در این کار کمرنگ بود. شخصیت های کتاب صاف صاف نیستند و خاکستری اند. حتی محمد که رستم کار است باز شیطنتی هایی داشته و اساسا شخصیت های دیگر هم کاملا منفی نیستند. بنابراین در این کتاب شخصیت ها رگه های خاکستری دارند و این حسن کار است. چون این شخصیت ها امکان چرخش را در داستان پیدا می کنند و برای مخاطب جذاب می شوند.

این داستان نویس با بیان اینکه پرداخت شخصیت ها یکی از نقاط قوت کار است بیان کرد: در کارهای معاصر ما پدرها اغلب تبدیل به تیپ شدند به شکلی که یا پدر؛ پدری بد هستند که در مقابل مادر قرار می گیرند و یا اگر خط سیر منطعفی دارند باز نزدیک به تیپ می شوند. ما دو شخصیت محکم تیمسار و حاج اسدالله را داریم که تبدیل به تیپ نمی شوند.

عبدالوهاب بیان کرد: حاج اسد الله فرصتش برای این که کاری کند کم است اما باز در همان نقاطی که از داستان وارد می شود و کار می کند تاثیرگذار است و به نوعی رفتار می کند که از تیپ پدرها فاصله می گیرد این پدر در عین اینکه مدیر خانواده است اما به فرزندانش اهمیت می دهد؛ این کتاب حول محور پدر جمع شده و این یکی از ویژگی های این داستان است.

وی درباره شخصیت مادر در داستان نیز عنوان کرد: در این کتاب ما یک مادر مانند لیلا را داریم که بچه را به دنیا آورده است. اساسا ما وقتی شخصیتی در جهان اسطوره ای خلق می کنیم قواعد بر این است که مادر مظهر رحمانیت و تقدس باشد؛ در این داستان مادر به عنوان یک مظهر تقدس غایب است.

عبدالوهاب گفت: این کتاب در یک مقطع تاریخی روایت می شود؛ موسویان در این کتاب به سراغ مهاباد رفته و این شجاعتی است که او داشته است. این هم حاصل یک پژوهشی بوده و دغدغه برای تحقیق داشته است و می خواسته با انتخاب مهاباد بین یک عنصر بیگانه و داخلی ارتباط ایجاد کند. همیشه تصور ما از عنصر بیگانه همواره خارجی ها بودند اما در این کار به عناصر بیگانه داخلی هم توجه شده است.

به گفته او، مولف به تیمسار این قدرت انتخاب را داده که بین هم وطن و خارجی یکی را انتخاب کند. این هم از جذابیت های داستان است. نقطه ضعف کار اما این است که پاورقی درباره وقایع تاریخی مهاباد داده نشده است به طور مثال قاضی محمد یک شخصیت واقعی در تاریخ است که لازم است مخاطب با آن آشنا شود.

این منتقد درباره ویژگی های داستان اقلیمی عنوان کرد: ما وقتی از یک داستان اقلیمی شروع می کنیم باید اقلیم در آن اهمیت پیدا کند. وقتی یکی شکل گیری داستانش از یک اقلیم دیگری به غیر از تهران است ما از او انتظار داریم که ما را از تهران بکند و به آن اقلیم جدید برده و برای ما فضاسازی کند.  وقتی ما با ایلی طرف می شویم که خانی کرد دارد و آنها خونشان و آداب و رسومشان با تهرانی ها متفاوت است انتظار داریم کار متفاوتی از تهرانی ها انجام دهند. کتاب تا صفحه ۵۰ نشان دهنده غصب یک دختر از یک ایل کرد است ما از این قوم انتظار مقاومت داریم! از سوی دیگر وقتی ماجرای مهاباد رخ می دهد ما کمترین مقاومتی را نمی بینیم! بنابراین ما صحنه خیلی سنگینی را نمی بینیم اما ما از این اقلیم انتظار مقاومت را داریم.

این داستان نویس با بیان اینکه شخصیت ها در کتاب ساخته شده و رها شدند و این یکی از ضعف های کتاب است عنوان کرد: ما توقع داریم وقتی از اقلیم صحبت می شود درباره تفاوت کردها اعم از آنهایی که پیش مرگ می شود یا مدافع وطنند صحبت شود. این داستان اقلیمی و موقعیتی نیست و بیشتر داستان شخصیتی است. کار ما با اقلیم شروع می شود اما به دنبال شخصیت می رود و به اقلیم وفادار نمی ماند و از صفحه ۷۰ به بعد تازه شخصیت شکل می گیرد. موقعیت در داستان هم محدود به اقلیم نمی شود بلکه می تواند به موقعیت های تاریخی هم مربوط شود.  

وی از ازدیاد شخصیت ها در کتاب انتقاد کرد و افزود: ما در این کتاب خیلی شخصیت داریم؛ هشت راوی در کتاب حضور دارند که در ۱۸ بخش صحبت می کنند. حتی در یکی از بخش ها از ده اسم نام برده می شود! ما از راوی ها توقع انجام کار داریم اما به طور مثال گروهبان در حد یک تیپ باقی می ماند و اساسا کنشی ندارد.

عبدالوهاب یادآور شد: شخصیت کمونیست هم در کتاب به خوبی شروع می شود اما او هم در ادامه تبدیل به شخصیتی مانند گروهبان می شود و دیگر به یک تیپ تبدیل می شود. خان هم چنین سرنوشتی دارد! بنابراین من احساس خسران می کردم که چرا این شخصیت ها به خوبی شروع شدند اما در حد یک راوی باقی ماندند.

وی درباره زاویه دید رمان هم بیان کرد: بسیاری از رمان ها با انتخاب زاویه دید درست از عرش به فرش می رسند و برعکس. انتخاب زاویه دید در این اثر باید معنادار باشد. به طور مثال در رمان گور به گور شخصیت های پیچیده ای در داستان انتخاب شدند که در مسایل مختلف با خودشان کلنجار می روند اما این شخصیت ها از یک سوی دیگر از هم پنهان کاری می کنند و این برای مخاطب جذاب است. انتخاب چنین زاویه ای هم برای رمان بی نام پدر جذاب است. ما درباره محمد رازی داریم که باید آن را کشف کنیم اما همه شخصیت ها برای پیدا کردن این راز باید نقش داشته باشند. سختی انتخاب این زاویه روایت این است که به مخاطب نشان دهد کجا ندای درونی شخصیت است و در جای دیگر  دیالوگ های شخصیت های دیگر متفاوت شده است. در این کتاب این سردرگمی وجود داشت و باید ویراستار به گونه ای عمل می کرد که ما بتوانیم ندای درونی و دیالوگ شخصیت های دیگر را متوجه شویم.

منتقد نشست افزود: یکی دیگر از ایرادات کتاب این بود که باید برای مخاطب مشخص شود در هر بخش راوی داستان کیست اما در اینجا باید مخاطب چندین صفحه می خواند تا متوجه می شد راوی چه کسی است! زن گروهبان برای من شخصیت عجیبی بود. این گروهبان اختیار خودش را ندارد اما برای مردم تعیین تکلیف می کند! بنابراین برخی از شخصیت ها به دلیل نبود روان کاوی آنها برای مخاطب مشخص نمی شوند.

عبدالوهاب گفت: پرداختن کتاب به شخصیت شهید اندرزگو، شهید نواب و ... از نقاط مثبت کار است. اینکه پدر ایران حضرت علی(ع) تعبیر می شود بسیار زیباست.

پاسخ به انتقادات

موسویان در بخش پایانی این نشست در پاسخ به برخی انتقادات گفت: پدر موجودی کامل نیست اما برای من اسدالله، تیمسار و ... دوست داشتنی هستند. در رمان های بزرگ دنیا بیان می شود که آیا تربیت اصل است یا ژنتیک؟  در این کتاب سعی شده به این سوال پاسخ داده شود. من در این رمان تلاش کردم به شخصیتی بپردازم که وراثتش با محیطی که در آن بزرگ شده متفاوت است اما او انتخاب متفاوتی می کند.

این داستان نویس درباره فضاسازی اقلیم بیان کرد: ما نزدیکی با اقلیم مهاباد داریم و رفقای و اقوام کرد زیاد داریم اما این افراد با هم متفاوتند و من درباره این مساله سعی کردم به این تفاوت ها بپردازم. ما در این جا سه طایفه کرد داریم که با هم درگیرند. من هم تلاش نکردم در کتاب قاضی محمد را بکوبم چون او با توجه به اعتمادی که به امان نامه تیمسار می کند تفنگ را زمین می گذارد و همه به احترام او تفنگشان را زمین می گذارند. آنها به خاطر صداقتشان و وفاداری به عهدشان دچار چنین سرنوشتی می شوند و به حرف تیمسار اعتماد می کنند. من این کتاب را به کردهای متفاوتی دادم که بخوانند اما گاردی نسبت به آن نداشتند.

وی زیادی شخصیت را به عنوان نقطه ضعف کار پذیرفت گفت: این نقد را می پذیرم اما من از تعدد شخصیت در کتاب لذت می برم هر چند قبول دارم می تواند یک نقطه ضعف باشد و سعی کردم در کتاب به نام مادر این نقص را جذب کنم.

موسویان در پایان گفت: یکی از سختی های این رمان این است که مخاطب باید تا ۵۰ صفحه اول را بخواند تا بتواند ادامه بدهد و ممکن است همه چنین توانی نداشته باشند.

نشست نقد و بررسی کتاب «بی نام پدر» با تقدیر از نویسنده و منتقد اثر به کا رخود پایان داد.