به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ نشست «گعده کتابدارانه» عصر امروز ۲۱ اردیبهشت‌ماه، در غرفه اصلی نهاد در سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور عبدالحسین فرج‌پهلو نویسنده و منصور کوهی رستمی نویسنده برگزار شد.

کوهی رستمی در این نشست گفت: در حدود بیست سال اخیر تغییر و تحولاتی در کتابخانه‌های عمومی جهان شروع شده که رویکرد آن‌ها را به طور کلی تغییر داده است. در ایران هم از حدود پنج یا شش سال اخیر شاهد این تحولات در رویکرد هستیم. انجمن علمی ازتقای کتابخانه های عمومی ایران تلاش کرده است با حضور افراد علمی داخلی و بین‌المللی به عنوان پشتوانه علمی و نظری در کنار نهاد کتابخانه‌های کشور قرار بگیرد.

این نویسنده اضافه کرد: من که در دهه ۸۰ و در دوران دانشجویی در شهرکرد به صورت منظم به کتابخانه‌ مولوی مراجعه می‌کردم تا بتوانم از فضای کتابخانه بهره ببرم باید بیش از نیم ساعت قبل از شروع کار کتابخانه به محل مراجعه می‌کردم. حالا تقریباً سالی یک بار به شهرکرد می‌روم و به آن کتابخانه هم مراجعه می‌کنم؛ در ده سال اخیر هربار که به آن کتابخانه مراجعه کردم حجم مراجعه کنندگان بسیار کمتر شده و البته همین اتفاق را در کتابخانه‌های شهر اهواز هم شاهد بوده‌ام.

او شرح داد: امروز فضای جامعه، فضای اقتصادی، فضای فناوری در کشور دستخوش تغییرات بوده و اگر کتابخانه به همان سبک قبل ادامه مسیر دهد، مسلماً از دایره خدمت‌رسانی به مردم حذف خواهد شد. البته این مسیری است که در اروپا هم طی شده است در سال‌های اخیر خیلی از کتابخانه‌ها در اروپا و در کشورهایی مانند انگستان و... به دلیل عدم مراجعه به تعطیلی کشیده شده‌ و واگذار شده‌اند. در اروپا به این نتیجه رسیده‌اند که اگر با همین شیوه طی مسیر کنیم کتابخانه‌ها از بین خواهند رفت، بنابراین یک مفهومی تحت عنوان کتابخانه مکان سوم که از جامعه‌شناسی هم شکل گرفته است را عنوان کردند.  

کوهی رستمی اضافه کرد: این نظریه می‌گوید انسان سه فضا در اختیار دارد؛ یک فضا که فضایی شخصی و خصوصی است، یک فضا عمومی است؛ مانند محل جکار یا تحصیل یک فضا صرفاً مختص شخص است و در واقع فضایی کاملاً اختصاصی است که در این محیط انسان‌ها به رشد شخصی خود بپردازند. برای رسیدن به این منظور فضای کتابخانه عمومی است، زیرا فضایی است که در دسترس همه است، فضایی کاملاً خنثی است و می‌تواند با طیفی از فعالیت‌ها به رشد انسان کمک کند.

این نویسنده اضافه کرد: برای همین هدف برنامه‌ریزی‌ کردند؛ یعنی سیاست‌گذاری کتابخانه را طوری طرح ریزی کردند که بتوانند سرانه مطالعه را افزایش دهند و در کنار مطالعه کارکردهای دیگری را نیز برای محیط کتابخانه‌ها تعریف کرده‌اند. در سال ۱۳۹۷ انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران با هدف کمک نظری به نهاد کتابخانه‌های عمومی تأسیس شد. از جمله فعالیت‌هایی که این انجمن در این دوره داشته است می‌توان به برگزاری سه همایش ملی و بین‌المللی اشاره کرد که اولین همایش با موضوع کارکردهای اجتماعی کتابخوانی در شهر اهواز برگزار شد، همایش دوم با موضوع مفهوم طراحی خدمت در کتابخانه‌ در شهر شیراز برگزار گردید و همایش سوم که سال پیش بود با موضوع کتابخانه و کسب و کار بود یعنی نقشی که کتابخانه می‌تواند در توسعه اقتصادی داشته باشد مورد بررسی قرار گرفت.

کتابخانه‌ها؛ میان سنت‌گرایی و نوگرایی

فرج‌پهلو در ادامه مراسم بیان کرد: کتابخانه‌های عمومی مهم‌ترین نهاد اجتماعی هستند و بخشی از رشد جامعه به عهده کتابخانه‌های عمومی است. کتابخانه‌های عمومی درحال حاضر از طرفی درگیر سنت‌ها هستند و از طرف دیگر در طلاطم فناوری‌های نوین رایج در جامعه. بخشی از این فناوری‌های نوین خواه ناخواه در این محیط استفاده می‌شود؛ اما اینگونه فناوری‌ها بسیار سریع تحول پیدا می‌کند و به دنبال این تغییرات، تغییر فرهنگ‌ها و رفتارها بوجود می‌آید. پس برای این تغییرات باید فکر کرد.

این استاد دانشگاه شرح داد: آنچه در روال جاری کتابخانه‌های عمومی جریان دارد اول سنت، سنت‌گرایی و روش‌ها و ابزارهای سنتی است و دوم نوگرایی است. درباره با نوگرایی از یک طرف با فناوری‌های نوین رایانه‌ای مواجه هستیم و از طرفی دیگر با فناوری‌هایی مثل هوش مصنوعی که امروز دارای محبوبیت است.

او افزود: کتابخانه‌های عمومی هرچند برای استفاده عموم جامعه است؛ ولی عملاً فضای کتابخانه‌ها امروز به خصوص در فصل کنکور به سالن مطالعه دانش‌آموزان تبدیل شده است.

قرج‌پهلو تأکید کرد: نکته دیگری که تابع همین شرایط است روند نزولی مطالعه غیر درسی است که روزبه‌روز در جامعه بیشتر می‌شود. اگر به آمارها مراجعه کنیم میانگین سرانه مطالعه چیزی بین سه تا شش ساعت در ماه است که اگر این میزان را به روز تبدیل کنیم به عدد حدوداً ۶ تا ۱۲ دقیقه خواهیم رسید.

ضرورت بازنگری در مأموریت کتابخانه‌ها
در پایان این نشست، سخنرانان تأکید کردند که بازتعریف نقش کتابخانه‌ها با توجه به تغییرات فرهنگی، اجتماعی و فناورانه یک ضرورت است. سیاست‌گذاری هوشمندانه، بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌های نوین و طراحی خدمات متناسب با نیازهای جامعه امروز، کلید نجات و پویایی کتابخانه‌های عمومی خواهد بود.