به گزارش روابط عمومی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان خراسان رضوی، چهارمین دوره مدرسه تابستانی با شرکت حدود ۱۰۰ نفر از کتابداران منتخب از سراسر کشور، با عنوان «طراحی خدمات برای کسب‌ و کار در کتابخانه‌های عمومی»، برای دومین سال متوالی به میزبانی استان اردبیل در شهر اردبیل برگزار شد. در آیین اختتامیه این دوره مدرسه تابستانی، «ماریه رحیمی»، کتابدار کتابخانه عمومی ثارالله(ع) مشهد در گروه «بوک برد»؛ و «بهاره قاسمی»، رئیس کتابخانه مرکزی امام خمینی(قدس سره) مشهد در گروه «کارتَنَک» حائز رتبه برتر کشوری شدند.

ماریه رحیمی یکی از منتخبین این مرحله و دانش آموخته دوره کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد و کتابدار کتابخانه عمومی ثارالله(ع) شهرستان مشهد، به بیان آنچه در مدرسه تابستانی طراحی خدمت برای کسب و کار گذشت، پرداخت. متن این یادداشت به شرح زیر است:

در ابتدای امر گذراندن سه مرحله آزمون متنوع، برای رقابت بین داوطلبان خود چالش بزرگی بود. این سه مرحله شامل آزمون سنجش ابعاد مختلف هوش، آزمون ایده پردازی حول موضوع کسب و کار در کتابخانه‌های عمومی و مصاحبه تخصصی اساتید حوزه از منتخبین بود. این نوع برگزاری آزمون و انتخاب فراگیران بر مبنای معیارها و شاخص‌های چندگانه، از جذابیت‌های خاص این دوره به شمار می‌آمد. به عنوان مثال برای اولین بار از داوطلبان خواسته شد تا قبل از شروع دوره در خصوص «خدمات کتابخانه عمومی برای کسب و کارها» ایده پردازی و طراحی «پرسونا» انجام دهند. همین شیوه، باعث جلب نظر داوطلب به مبحث جدید کسب و کارها شد و دلیلی برای مطالعه و کسب آگاهی در این حوزه شد. با مصاحبه تخصصی در مرحله آخر هم، پالایش فراگیران به صورت تخصصی‌تر انجام شده و به یکدستی و هم سطح بودن اطلاعات اولیه فراگیران منتخب انجامید.

سرانجام مدرسه تابستانی که به صورت برنامه کارگاهی و آموزشی برنامه ریزی شده بود، سیزدهم تا هجدهم مرداد ماه در محل دانشگاه محقق اردبیلی با شرکت حدود ۱۰۰ نفر از کتابداران منتخب از سراسر کشور که مراحل مختلف آزمون را طی کرده بودند،  برگزار شد. اهداف برگزاری این دوره افزایش سطح دانش و مهارت فراگیران در خصوص دو مقوله طراحی خدمت کسب و کار بود که بر همین مبنا بر اساس امکانات و ظرفیت های موجود برنامه مدرسه در پنج روز تدوین شده بود.

شروع مدرسه تابستانی در روز اول، با مراسم افتتاحیه و ارائه تجربیات برتر و موفق داخلی و خارجی کتابداران فعال در حوزه کسب و کارها بود. سه کتابدار ایرانی به صورت حضوری و سه کتابدار خارجی به صورت مجازی، به ارائه تجربیات موفق خود در این حوزه پرداختند.   در خصوص ارائه تجربه های کتابداران داخلی، فعالیت کتابداران و کتابخانه ها در الگوهای غیر معمول و همیشگی مانند حمایت از خیاطان بومی؛ حمایت از کسب و کارهای مرتبط با پرورش پرندگان زینتی و حمایت از کسب و کارهای مرتبط با صنایع دستی جنوب نظیر سوزن دوزی زنان بلوچ؛   بسیار جالب، امید آفرین و قابل الگوبرداری بود.

در بخش تجربیات کتابخانه‌های خارج از کشور، ورود کتابخانه‌های عمومی به زیست‌بوم کارآفرینانه، شناسایی جامعه محلی نیازمند حمایت و دارای ظرفیت‌های ویژه با روش‌های مختلف مانند ارائه خدمات رایگان برای کارآفرینان، برگزاری دوره‌های آموزشی و ایجاد فضاهای گفت‌وگو، فراهم آوری فناوری‌های مورد نیاز کسب‌وکارها و برقراری ارتباط با متخصصان هر حوزه و ایجاد شبکه بین آنها از روش‌های جالب توجه بود. همچنین مفاهیم نوینی چون ایجاد ساختکده، بازیافت فناوری‌های غیرمعمول و از رده خارج، طراحی خدمت برای بیرون از محیط کتابخانه، ایجاد دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی و مشاوره‌ها، فرآهم‌آوری تجهیزات و فضاها و مشاوران حقوقی از دیگر روش‌های مطرح شده در این تجربیات بود. از جمله مباحث نظری که اساس برنامه‌ریزی کتابخانه‌های خارج از کشور برای ارائه خدمات به کسب‌وکارها را مبنا قرار می‌داد، قابلیت‌ها و ویژگیهای خاص کتابخانه عمومی مانند دسترس‌پذیری؛ اعتماد(مکان امن)؛ ارتباطات با سایر سازمان‌ها و نهادها و اصل برابری در دریافت خدمات و ارائه خدمات رایگان بود. تشکیل آکادمی کارآفرینی، مسابقات کارآفرینی، شبکه‌سازی برای کارآفرینان و تست ایده‌ها توسط کارآفرینان موفق، از مزایای کتابخانه‌ها در ارائه خدمات به کارآفرینان شمرده شد. بعضا برخی از تجربیات ارائه شده با بسترها و امکانات کتابخانه های عمومی داخلی هماهنگی نداشت، اما مباحث مد نظر در ارائه این تجربیات باعث روشن‌شدن ذهن و به فکر واداشتن فراگیران جهت بومی سازی ایده ها می‌شد.

روز دوم و سوم با حضور اساتید برجسته از دانشگاههای معتبر کشور و ارائه سرفصل‌های آموزشی تعیین شده درکلاس‌های حضوری و ارائه مباحث جذاب و جدیدی از جمله: «اصول طراحی خدمت»، «طراحی تجربه کاربری»، «کسب‌وکارهای کوچک»، «کتابدار کسب‌وکار» ادامه یافت. از ویژگی‌های قابل توجه در این کلاسها اهمیت زیاد اساتید به مشارکت فراگیران در مباحث و شنیدن نظرات مختلف و ایجاد حس همفکری بین استاد و فراگیر بود. فراگیران سوالات متعدد در خصوص مباحث را مطرح می کردند و حتی تجربیات کاری مرتبط خود را به اشتراک می گذاشتند. ویژگی دیگر این کلاس ها حضور ۲۸۰ نفر از کتابداران سراسر کشور به صورت غیرحضوری و از طریق فضای مجازی و استفاده ایشان از محتوای ارائه شده در کلاس ها بود. مباحث محتوایی و مبنایی در حوزه های کسب و کار و کارآفرینی در این دو روز مطرح و به بحث و بررسی گذاشته شد.

در کلاس «طراحی خدمت» و تدریس استاد «سید علی فارغ»، استادیار دانشگاه هنر تبریز مفاهیم اصلی مانند تفکر طراحی، طراحی خدمت و گونه شناسی و روش شناسی طراحی خدمت و نیز ابزارها و تکنیک‌های مورد استفاده در طراحی خدمت مانند بلو پرینت، نمونه اولیه و نقشه سفر مشتری طرح شد. در کلاس «کسب و کار کوچک»، استاد «اسماعیل جعفر پناه»، استادیار دانشگاه تهران در خصوص رویکرد نوآورانه کتابخانه‌های عمومی برای تقویت کسب و کارها و ارتقای سطح خدمات صحبت نمود و از نتایج این رویکرد به کاهش نرخ شکست کسب و کارها و تقویت فرهنگ کارآفرینی در کشور اشاره نمود. روایت هایی از کسب و کارهای کوچکی در نقاط مختلف دنیا که از یک ایده ساده و کوچک شروع و به پیشرفت و موفقیت زیادی رسیده‌اند در این کلاس مطرح شد.

در کلاس «کتابدار کسب و کار» با تدریس استاد کوهی رستمی، دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز، تعریف، نقش، جایگاه و صلاحیت کتابدار کسب و کار در کتابخانه عمومی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در کلاس بعد با عنوان «طراحی تجربه کاربری»، حمیدرضا نکویی فارغ التحصیل طراحی از دانشگاه تهران و  از بنیانگذاران Id Reporter  در خصوص مفاهیم اولیه طراحی تجربه کاربری، اقتصاد تجربه، اقتصاد توجه، مانند دسترس پذیری، رقابت و کارآیی مطالبی را عنوان نمود. دو روز کلاس‌های حضوری این مدرسه، تجربه‌ای خوب برای آماده سازی ذهن فراگیران با مباحث جدید و مطرح در حوزه های موضوع مورد نظر بود. پس از آن در روزهای چهارم و پنجم، فراگیران شاهد دو برنامه‌ی آموزشی متفاوت بودند.

در روز چهارم که روز تمرین عملی آموخته ها بود، فراگیران در تجربه‌ای متفاوت و منحصر به فرد، در «کمپ طراحی خدمت کتابخانه‌ها برای کسب و کارها» شرکت کردند. فضای تدارک دیده شده برای این رویداد آموزشی با هدف خلق نوآوری و هم‌آفرینی، در فضای آزاد و در یک باغ باصفا و خوش آب و هوا در اطراف شهر اردبیل در نظر گرفته شده بود و شروع برنامه در صبح زود هم، یکی دیگر از ویژگیهای برنامه روز چهارم مدرسه بود. فراگیران اول صبح به گشت و گذار در طبیعت پرداخته و پس از کسب آمادگی فکری، با اولین روز چالش برانگیز آموزش عملی خود مواجه شدند. هدف از برگزاری کمپ طراحی خدمت در طبیعت، ارتقای سطح دانش ذهنی و تجربی فراگیران و بالارفتن کیفیت کار تیمی بود. برای اجرای چالش‌های طراحی شده، مدت زمان محدودی در نظر گرفته شده بود. فراگیران از استان‌های مختلف به صورت تصادفی به دو گروه اصلی و هشت تیم فرعی هفت و هشت نفره در هر گروه اصلی تقسیم شدند و طی یک سناریوی از پیش تعیین شده توسط اساتید هدایت کننده تیم ها، آقایان دکتر علی شعبانی، دکتر هاشم عطاپور، دکتر سجاد محمدیان و دکتر منصور کوهی رستمی، وارد میدان رقابت با هم شدند. موضوعات مد نظر این کمپ، درک مشتریان و نیازهای آنها، طراحی و ایجاد تجربه های خدمات جذاب و موثر، بهبود فرآیندهای ارائه خدمات و افزایش کارآیی، همکاری بین تیم های مختلف برای ارائه بهتر خدمات و نوآوری در طراحی و ارائه خدمات جدید بود.

به نظر می رسد که مهمترین چالش این برنامه، همکاری و همفکری با هم تیمی‌هایی بود که فراگیران هیچ شناختی از ویژگیهای و توانایی‌های آنها نداشتند. مدت زمان کوتاه در نظر گرفته شده برای هر مرحله از رقابت‌ها و قوانین سختگیرانه و بدون انعطاف و نظارت جدی اساتید، ابتدا باعث ایجاد فشار و گاها تنش بین هم تیمی ها و نیز تیم های رقیب می‌شد، اما به تدریج فراگیران متوجه شدند که می بایست زمان و اختلاف نظرها را مدیریت نموده و حداکثر دانش، توان و مهارت‌های خود را در زمینه‌های مختلف به کار گیرند و با اصل قرار دادن کار تیمی و همکاری جمعی، به نتیجه‌ی مطلوب در رقابت بین گروه‌ها برسند.

اوج بروز این توانایی‌ها و همگن شدن اعضای تیم ها در روز پنجم مدرسه که روز برداشت بود، اتفاق افتاد و تیم‌ها با دانش کسب شده از کلاس‌های حضوری و نیز تمرین های کمپ طراحی خدمت و بازخوردگیری از اساتید، به نهایت پیشرفت در طراحی خدمت کتابخانه‌ای برای کسب و کار انتخابی خود رسیده و در انتهای روز پنجم مدرسه، پروژه‌ی طراحی خدمت خود را در حضور اساتید و سایر تیم های رقیب ارائه دادند. طی این دو روز رفتار و عمکلرد فراگیران به صورت محسوس و نامحسوس توسط اساتید حاضر رصد و امتیاز دهی به کار فردی و گروهی توسط ایشان انجام می شد. همچنین برای ایجاد حس رقابت بیشتر، تیم‌ها نیز به عملکرد و ارائه پروژه‌ی سایر تیم ها امتیاز می دادند. کلیت این روند آموزشی به تبلور خودباوری و تلاش فردی در کنار تمرین کار تیمی و ایجاد حس اعتماد به هم تیمی ها، ایجاد حس رقابت سالم و مثبت به تیم‌های رقیب انجامید. در نهایت عملکرد تیم‌ها به داوری گذاشته شده و تیم های منتخب از هر گروه اصلی انتخاب شدند که در ششمین روز و در مراسم اختتامیه مدرسه‌ی تابستانی کسب وکار، دو تیم حائز کسب مقام اول و دو تیم شایسته تقدیر، شناخته شدند.

اما برنامه های مدرسه تابستانی کسب و کار، به همین جا ختم نشد. برنامه های تفریحی جنبی مانند گشت و گذار در طبیعت منطقه حیران که یکی از زیباترین مناظر طبیعی شمال کشور می باشد و نیز استفاده فراگیران از آبگرم سرعین باعث روحیه افزایی و تمدد قوا برای فراگیران شد. همچنین مدرسه تابستانی رویداد آموزشی جنبی دیگری را هم شامل می شد: تماشای فیلم سینمایی با موضوع کتابخانه عمومی به نام «PUBLIC» و نشست نقد و بررسی آن توسط فراگیران. در این فیلم به مفهوم متمایزی از کتابخانه عمومی و مردمی بودن خدمات آن پرداخته شده است.

از نکات قابل توجه و ارزشمند این مدرسه در کنار برنامه های علمی و عملی تدارک دیده شده، تلاش و مهمان نوازی مسئولان برگزاری کننده مدرسه اعم از مسئولان ستادی نهاد کتابخانه ها و نیز مسئولان ستادی استان میزبان (اردبیل) بود در تمام طول هفته با مدیریت قابل توجه و سعه صدر بالا، باعث ایجاد محیطی همدلانه و با نشاط بین فراگیران شده و خاطره خوشی از خود در ذهن فراگیران بر جای گذاشتند.  

توجه و تمرکز نهاد کتابخانه ها طی چند سال اخیر به مبحث نوین حمایت از کسب و کارهای کوچک که الگوهای موفق جهانی دارد، با توجه به شرایط اقتصادی امروز و نیاز به بهبود آن، گامی مهم و قابل توجه در تعریف خدمات جدید کتابخانه‌های عمومی و ورود به حوزه حمایت و تسهیلگری کسب و کارها می باشد. در همین راستا، برگزاری دوره های آموزشی نظیر مدرسه تابستانی کسب وکار، باعث ایجاد دغدغه‌ی حمایت از کسب وکارهای کوچک در بین کتابداران کتابخانه‌های سطح کشور می شود تا با استفاده از زیرساخت‌های فیزیکی، منابع دانشی، امکانات و پایگاه‌های اطلاعاتی که در اختیار دارند و با اجرای طرح‌های نو و ایده های جدید، در توسعه این مشاغل و بهبود وضعیت اقتصادی کشور و افزایش جذب اعتبارات ملی سهیم شوند. انشالله.