به گزارش روابط عمومی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، بیست و ششمین نقد کتاب پایگاه بزرگسال کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران با همکاری شهرداری ناحیه ۲ منطقه ۱۲ به نقد و بررسی کتاب «ادیان در خدمت انسان» امام موسی صدر اختصاص داشت. این نشست عصر روز دوشنبه بیست و هشتم فروردین‌‍ماه با حضور محسن اسماعیلی، استاد دانشگاه و نماینده مجلس خبرگان رهبری؛ سیدحمید صدر، فرزند امام موسی صدر؛ مهدی فیروزان، داماد امام موسی صدر؛ محمدرضا اسفاری، مدیرکل ترویج کتابخوانی و امور فرهنگی نهاد؛ هوشیار لاریجانی، معاون اداره‌کل کتابخانه های عمومی استان؛ علی جعفرآبادی، مدیر روابط عمومی مؤسسه امام موسی صدر و جمع کثیری از کتابداران و علاقه‌مندان کتاب و کتابخوانی در سالن جلسات کتابخانه مرکزی برگزار شد.

محسن اسماعیلی در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: در دنیای امروز باید در همه عرصه‌ها از جمله کتابخوانی گزینش‌گر بود. برخی زیاد می‌خوانند اما خوب نمی‌خوانند، امروز ما فرصت این را نداریم که با این حجم اطلاعات منتشر شده، دستور مطالعاتی‌مان را دیگران تعیین کنند.

وی افزود: امام موسی صدر و خاندان صدر منبع مطالعاتی خوبی هستند. پسر عموی ایشان سیدباقر صدر هم در میان اعجوبه‌ها در نگارش و بیان است؛ خاندان صدر اساساً آثارشان خواندنی است، چراکه نگاه زیبایی به هستی، انسان و دین دارند و خوش‌قلم و خوش‌بین هستند.

وی افزود: امروز برخی به نام دین حرف می‌زنند اما ضددین هستند و دین خودشان را معرفی می‌کنند نه دین خدا را. استاد محمدرضا حکیمی نیز یکی از کسانی است که آثارش خواندنی است؛ ایشان در یکی از کتاب‌هایش بیان کرده بود: «به جوانان توصیه می‌کنم دین‌شان را از دست ما حفظ کنند». بنابراین این طنز تلخ واقعی است؛ لذا نباید از هر کسی شنید و خواند.

اسماعیلی یادآور شد: صدر از جمله کسانی است که به راحتی می‌توان به نوشته‌هایش اعتماد کرد و او را سخنگوی دین واقعی دانست و آموزهای دینی را از آثار او گرفت. شهید سیدباقر صدر هم همین طور است. بنابراین به روز بودن، قدرت تببین و سحرآمیز بودن گفتار و قلم، آثار خاندان صدر را خواندنی می‌کند.

وی توضیح داد: توصیه می‌کنم سایر آثار خاندان صدر را نیز بخوانید، چراکه با این شیوه با منظومه فکری آن فرد آشنا می‌شویم. «ادیان در خدمت انسان» تألیف امام موسی صدر نیست بلکه گردآوری مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و... و در کل درباره موضوع دین است و گویی فصل‌های مختلف یک کتاب است که مؤلفی آن را با نظم فکری نگاشته است.

این نماینده مجلس خبرگان رهبری در ادامه افزود: طبیعی است مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها محصول در شرایط مختلف متفاوت هستند اما تفاوت‌ها در این کتاب کم است.

وی اضافه کرد: این اثر از دو جهت خوب و خواندنی است؛ نخست اینکه مربوط به انسان است که با ارزش‌ترین، محبوب‌ترین و اصلی‌ترین آفریده هستی است؛ دیگری درباره دین است. در تمام آثار صدر ردپای انسان و دین را می‌بینید.

این استاد دانشگاه درباره اینکه چه مؤلفه‌هایی این کتاب را متمایز می‌کند، توضیح داد: نقطه آغاز این کتاب سخنرانی یک عالم دینی مهاجر ۴۹ سال پیش در یک سرزمین غریبه در میان مخاطبان ناآشنا است. این سخنرانی که صدر در کلیسای بیروت داشته درباره ارتباط انسان و دین طی صد سال اخیر است. ما با افراط و تفریطی مواجه بودیم که صدر به صورت اعلام نشده در این کتاب آن را رد کرده و راه میانه را نشان می‌دهد.

وی افزود: افراط این است که گاه و بیگاه دین یک پدیده اجتماعی و عمومی مفروض می‌شد و انسان‌ها در بهره‌مند شدن از موهبت دین غفلت می‌کردند. آن قدر به خیال خود برای ساختن جامعه دینی تلاش می‌کردند که برای انسان دینی فرصتی نمی‌ماند. غافل از اینکه جامعه دینی منهای انسان دینی ممکن است.

به گفته این استاد دانشگاه، در جنبه تفریطی هم دین به عنوان یک نیاز عاطفی برای فرد بود و آن را از صحنه اجتماع خارج می‌کرد. این کتاب به دنبال زدودن این دو اشتباه است و صدر می‌گوید ما به انسان دینی و دین انسانی نیاز داریم و انتخاب این عنوان برای آن سخنرانی یک انتخاب هوشمندانه است. عنوان کتاب تسامحی است و راه دیگری برای بیان آن نبود و باید گفته می‌شد دین در خدمت انسان اما چاره‌ای نداشتند چون می‌خواستند بیان کنند که گفتمان‌های دینی پیامبران در یک راستا بودند و ما چیزی به نام ادیان نداریم.

اسماعیلی بیان کرد: ما باید تکلیف خودمان را با دین بدانیم؛ انسان در خدمت دین است یا دین در خدمت انسان؟ صدر دومی را انتخاب کرده و با استنادهایش تلاش می‌کند این مفهوم را منتقل کند. او درباره سوره اعراف آیه ۵۷ بیان می‌کند؛ این پیامبر که در شریعت‌های گذشته و از جانب پیامبران گذشته وجود داشت این آمده چه بگوید؟ او آمده به انسان دستور بدهد و او را به خوبی هدایت کند. او می‌خواهد انسان را از زشتی‌ها نهی کند بنابراین همه حرف این پیامبر و پیامبرهای پیشین حول محور زشت و زیبایی است و می‌گوید ای انسان زیبا سخن بگو، عمل کن و غیره.

وی در ادامه متذکر شد: این پیامبر و پیامبرهای پیشین می‌خواستند باری که روی دوش انسان است را بردارند. ما مفهومی به نام وحدت گوهری ادیان داریم که در صفحه ۱۷ و ۱۸ این کتاب آمده است.

نماینده مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه صدر می‌گوید ادیان یکی هستند، عنوان کرد: ادیان یکی هستند چون نقطه آغازشان خدا؛ پیام‌دهنده‌شان پیامبران و پیام‌گیرندگانش نیز انسان‌ها هستند. هدفشان نیز زیبا شدن و رشد و کمال انسان است. همه ادیان جز این هدفی ندارند و دین عیسی و موسی با هم فرقی ندارد اما یک مرحله غنی‌تر شده است و دین پیامبر ما با آنها تفاوتی ندارد. پیامبر بر همه تعالیم دینی قبلی مهر تأیید زد و فقط گفت که آنها را کامل کرده است. این وحدت گوهری ادیان که صدر از ابتدا رویش انگشت می‌گذارد اثرهایی دارد که من سعی کردم به آن نظمی بدهم.

 اسماعیلی ادامه داد: امام موسی صدر می‌گوید ما یک دین بیشتر نداریم، چون پیام همه خدمت به انسان است. آن هم نه این انسان و نه آن انسان. انسان با همه تفاوت‌هایش. پس انسان مخاطب دین است نه انسان‌های خوب. مخاطبان پیامبران فقط انسان‌های خوب نبودند گرچه فقط انسان‌های خوب پیام آنها را می‌گرفتند. پس قرآن می‌گوید ما تو را برای خوب و بد فرستادیم. پیامبر برای هدایت کفار هم آمده است ما نباید دین را به گونه‌ای معنا کنیم که رسالتش ساختن یک علی(ع) باشد و بس. پیامبر مأموریتش ساختن علی‌های بسیار بود و بنابراین با همه صحبت می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه پیامبر مظهر مهربانی برای همه بشریت بود یادآور شد: خداوند می‌فرماید «و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین» نه للمؤمنین. پیامبر خودش را به خاطر دوزخیان مسئول می‌دانست چون آنقدر مهر می‌ورزید. حال چگونه می‌شود کسی در این مقام با مؤمنین خشونت بورزد و این آن چیزی است که صدر در این کتاب به آن تأکید می‌کند. او می‌گوید از نظر اسلام همه انسان‌ها با فطرت پاک به وجود آمدند. صدر در این سخنرانی تأکید می‌کند ادیان در خدمت انسانند. به عبارتی هستی در خدمت انسان است. او برای نمونه بیان می‌کند این حضرت مسیح است که فریاد می‌زند هرگز هرگز محبت خدا با دوست نداشتن انسان‌ها جمع نمی‌شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه توضیح داد: صدر در این سخنرانی می‌گوید پیامبر ما تأکید می‌کند به من ایمان نیاورده است کسی که سیر به بستر خواب رفته باشد اما همسایه‌اش گرسنه باشد. ضددین کسی است که نسبت به گرسنگی دیگری بی‌توجه باشد. نباید ادای فرد دینی دربیاوریم اما درد انسان نداشته باشیم. کسی که درد انسان ندارد و در برابر فقر واکنشی ندارد ضددین است؛ حتی اگر شعار دین بدهد. صدر در این کتاب می‌گوید رسالت علمای دین این است که در خدمت انسان باشند. در صفحه ۵۵ می‌گوید بر علمای دین است که جایگاه دینی خود را پاس بدارند و خودشان را در جایگاه قدرت قرار ندهند و باز زبان قدرت مردم را به دین دعوت نکنند و با زبان رحمت آنها را هدایت کنند. کسی می‌تواند عالم دینی باشد که خودش را چیزی جز خادم انسان به حساب نیاورد پیامبر این بود و اگر انسان‌نماها به او سنگ می‌زدند خودش را در خدمت آنها می‌دانست.

وی بیان کرد: چنین بود که ایشان در دعوت مردم به دین موفق شد و با این حرارت در دعوت به دین موفق شد. صدر می‌گوید من به عنوان یک عالم دینی برایم مهم نیست این حزب پیروز شود یا حزب دیگر. برای من مهم است که مسئولان به مردم خدمت کنند. این نگاه درستی است.

اسماعیلی با بیان اینکه صدر چون دین را در خدمت انسان می‌داند تلاش در راه کاهش رنج انسان را مؤثر می‌داند عنوان کرد: شیوه تربیتی و دعوت کردن دیگران به دین در این نگاه متفاوت می‌شود؛ اگر دین را در خدمت انسان و عالم دینی را خادم انسان دانستیم، اگر یکی از مخدومین توهین و جفا کرد ما زودرنج نمی‌شویم و در عین صبر و بردباری به فکر اصلاح کژی‌ها هستیم.

به گفته این استاد دانشگاه، عالم دینی در عین تحمل جفاها و دشنام‌ها به فکر اصلاح کژی‌هاست. در صفحه ۶۳ خبرنگار از او می‌پرسد چرا جوانان شما را دوست دارند؟ او با خنده می‌گوید من به جوانان با یک چشم بسته و باز نگاه می‌کنم؛ یعنی بعضی کارهایشان را نادیده می‌گیرم اما از سویی هم مراقب هستم از دستم نروند.

اسماعیلی یادآوری کرد: ایشان در سخنرانی دیگری تحت عنوان شیوه‌های تربیتی و مبانی دین نیز بر همین صبور بودن عالمان دینی تأکید می کند. یک پیرمرد بستنی‌فروشی به او شکایت می‌کند که مردم از او بستنی نمی‌خرند و او به دکه او می‌رود تا مردم را علاقه‌مند کند از او بستنی بخرند. از نگاه صدر، مصلح باید واقعیت‌ها را درک کند در عین حال خشونت در رفتار و گفتار نداشته باشد. مستشرقین خدمات زیادی و البته اشتباهاتی هم داشتند چون فرهنگ ما را نمی‌شناختند؛ مثلاً اینکه پیامبر چطور طی ۲۳ سال توانست این همه اسلام را تثبیت کند؟

وی با بیان اینکه مسئله بعدی که در این کتاب به آن توجه شده اولویت‌های پیام دینی است چون دین در خدمت انسان است و باید رنج بشر را کاهش دهد افزود: دینی که نتواند دنیای کسی را آباد کند آخرتش را هم نمی‌تواند. ما حدیث مشهوری داریم که در تعبیرش دچار مشکل هستیم «الدنیا مزرعة الآخره». آبادی آخرت در آبادی دنیا نهفته است کسی که در دنیا عقب‌مانده و فقیر است آنجا نمی‌تواند. عالم دینی در انتقال پیام‌های دینی باید بداند کدام پیام دینی در صدر قرار دارد؟ عدالت یا عبادت؟

وی در پایان بیان کرد: صدر می‌گوید علمای دین مراقب باشید با سخنانتان در نشاندن عبادت به جای عدالت شریک نشوید! صدر خوش‌فکر است و می‌گوید اگر به دنبال عبادت هستند بدانید عدالت‌طلبی برترین عبادت است. عدالت نباید کنار زده شده و به جای آن عبادت گذاشته شود این انحراف در تبلیغ دین است. صدر می‌گوید دین نیامده برای ما فقط کلیسا و مسجد بسازد بلکه نقشش ساخت زندگی بشر است.

حسین مرکبی، مسئول سایت و فضای مجازی مؤسسه امام صدر نیز در ادامه این نشست گفت: بیشترین ارجاع قرآنی امام موسی صدر به سوره ماعون است چون در آن بر اهمیت فقرزدایی از جامعه صحه گذاشته شده است.

بخش پایانی این نشست به پرسش و پاسخ حاضران و صرف افطار اختصاص داشت.