به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، هجدهمین کنگره کتابداران جنوب شرق آسیا ۸ و ۹ آذرماه ۱۴۰۱ به میزبانی کامبوج برگزار شد. برنامه‌های کنگره، به‌صورت همزمان در سالن‌های مختلف اجرا شد و شرکت‌کنندگان باتوجه‌ به علاقه‌مندی خود می‌توانستند در برنامه مورد نظر شرکت کنند. گزارش حاضر، حاصل شرکت مجازی فاطمه‌ علی‌اکبریان، کارشناس پژوهش و نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این کنگره است.

فاطمه‌ علی‌اکبریان، کارشناس پژوهش و نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در هجدهمین کنگره کتابداران جنوب شرق آسیا به بیان تجربه‌های دیجیتال ایران پرداخت. وی با اشاره به قابلیت‌های سامانه «سامان» گفت: بنا داریم به کمک هوش مصنوعی، جستجوها را در آینده پیشرفته‌تر انجام دهیم و به‌نوعی یک دستیار هوشمند تعاملی را به سامانه اضافه کنیم.

اپلیکیشن‌های فیدیبو و طاقچه، تعداد کتابخانه‌های عمومی ایران، صفحات اینستاگرام کتابخانه‌ها با کارکرد آموزشی و سرگرمی برای کاربران که توسط کتابداران اداره می‌شود، بخشی از صحبت‌های علی‌اکبریان در این کنگره بود.

وی در خاتمه شرکت‌کنندگان را به حضور در کنفرانس بین‌المللی سال آینده در ایران با موضوع کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکار و کارآفرینی دعوت کرد.

هجدهمین کنگره کتابداران جنوب شرق آسیا با خوشامدگویی نماینده وزارت فرهنگ و هنرهای ظریف کامبوج به شرکت‌کنندگان آغاز شد.

نخستین سخنران نشست Pham Quang Auyen از کشور ویتنام بود که تحت عنوان «اتصال سیستم کتابخانه دیجیتال به سمت سرویس‌های دیجیتال کتابخانه‌ای؛ موردکاوی مرکز کتابخانه و اطلاعات دانشگاه هانوی» به سخنرانی پرداخت. وی گفت: ویتنام در بسیاری جهات در حال تحول دیجیتال است و این تغییرات به سیستم‌های کتابخانه‌ای و مراکز دانشگاهی هم سرایت کرده است. از طرفی کووید-۱۹ تأثیری جهانی بر بخش‌های مختلف داشته است. در ویتنام، کتابخانه‌های دیجیتال به‌صورت عام و کتابخانه‌های دیجیتال در مراکز آموزش عالی به‌صورت خاص به سمت آموزش آنلاین کشیده شده‌اند. دانشگاه‌ها معمولاً دپارتمان‌هایی دارند که در فاصله‌هایی طولانی از یکدیگر قرار دارند؛ برای مثال HUHA شش دپارتمان دارد که هزاران کیلومتر از یکدیگر فاصله دارند. بنابراین مرکز ILC دانشگاه HUHA   به کتابخانه‌های دیجیتال متصل شد و خدمات دیجیتال خود را ارتقا داد.

وی افزود: در این فرایند، هدف ارتقای خدمات کتابخانه دیجیتال بود به‌نحوی‌که مطابق با نیازهای کاربران باشد و طی آن کتابخانه‌های مستقل دیجیتال، همگی تحت یک سیستم یکپارچه قرار گرفتند.

وی تصریح کرد: سیستم‌های کتابخانه‌ای و سرویس‌های هوشمند که مبتنی بر نیاز کاربران هستند از روندهای اجتناب‌ناپذیر در توسعه کتابخانه‌ها هستند. در این روند، کتابداران باید با یکدیگر برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها همکاری کنند.

در ادامه Nguyen Loung Ninh از ویتنام به سخنرانی با عنوان «دیجیتالی کردن روزنامه INDO-CHINA (اتصال به گذشته)» پرداخت و گفت: مجموعه روزنامه INDO-CHINA از مجموعه‌های کمیاب و یک میراث فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی از ایندوچاینا است که شامل ویتنام، لائوس، و کامبوج در دوران استعمار فرانسه است. این مجموعه متعلق به مجموعه NLV Indochina Collection بوده و شامل اسناد منتشر شده از سال ۱۸۹۰ تا ۱۹۵۴ است. پروژه دیجیتالی کردن این مجموعه از سال ۲۰۱۲ آغاز شد. عنوان این پروژه «تقویت ظرفیت‌های کتابخانه دیجیتال و میراث دیجیتال کتابخانه ملی ویتنام بود» و شامل ۱۲۰۰۰۰ موضوع و در مجموع ششصد هزار صفحه بود. هدف این پروژه در اولویت اول، حفظ اسناد به‌صورت دیجیتال و در مرحله دوم ارتقای ظرفیت دیجیتال کتابخانه ملی ویتنام بود.

وی افزود: این پروژه از چندین مرحله شامل انتخاب، تصویربرداری، تبدیل، حفظ و نمایش اسناد دیجیتال تشکیل شده است. این اسناد به کمک قابلیت OCR دیجیتال می‌شوند و بنابراین قابل جستجو هستند. برای پیاده‌سازی این برنامه از اپلیکیشن CSS که یک نرم‌افزار آلمانی است، به‌علاوه موتور ABBYY که یک برنامه OCR با پشتیبانی زبان ویتنامی است، استفاده شد.

وی ادامه داد: کتابخانه دیجیتال Veridian یک برنامه برای نمایش روزنامه‌ها و سایر مجموعه‌های مکتوب مانند عکس است که روی وب قابل‌اجرا است. واسط کاربری این اپلیکیشن آسان است و استفاده و جستجو در آن برای یک کاربر معمولی بدون مشکل انجام می‌شود و بر روی موبایل هم قابل نمایش است. به کمک این برنامه تاکنون ۴۲۰۰۰ تز دکتری، ۸۰۰۰ کتاب، ۱۲۰۰۰۰ روزنامه دیجیتال شده‌ است.

موضوع سخنران بعدی از کشور میانمار «چگونگی پشتیبانی کتابداران از محیط آموزشی آنلاین و چگونگی استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای ارتقای خدمات کتابخانه‌ای» بود.

این سخنران، امکان اتصال کتابخانه‌های عمومی به یکدیگر، کمک به ساخت برند کتابخانه، اعتمادسازی در بین کاربران و ایجاد تصویری مثبت در ذهن مخاطب را از مزایای شبکه‌های اجتماعی دانست و گفت: ثابت شده که شبکه‌های اجتماعی تأثیر چشمگیری در ارتقای خدمات کتابخانه‌ای دارند و همچنین کتابداران معمولاً با مشکلات زیادی در زمینه تولید محتوای خلاقانه و جذاب روبه‌رو هستند. همچنین کتابداران در خلق ایده‌های خلاقانه برای محتوای دیجیتال معمولاً با مشکلاتی مواجه هستند.

وی توسعه محتوای دیجیتال برای ارتقای خدمات کتابخانه‌ای کتابخانه Ganesh Education University و تخمین کیفیت محتوای دیجیتال بر اساس صحت سنجی متخصصان را از اهداف پژوهش خود دانست و گفت: در این پروژه از مدل luther استفاده شده که شامل مراحل مفهوم، طراحی، گردآوری و جمع‌بندی داده‌ها، تست و توزیع است. بر اساس نتایج این پژوهش، محتوای دیجیتال خلاقانه به کمک مدل luther به‌خوبی توسعه پیدا می‌کند و محتوای نهایی بر اساس معیارهایی مثل زیبایی‌شناسی، خلاقیت، ارتباط و ایجاد اعتماد به کاربران نتایج خوبی به همراه داشته است. باتوجه‌به صحت سنجی کارشناسان، محتوای خلاقانه این قابلیت را دارد که در زمینه آموزش، انگیزه‌بخشی، اطلاع‌رسانی و سایر خدمات کتابخانه‌ای مثل سرگرمی استفاده شود.

وی در ادامه به برخی از ایده‌هایی که می‌توان برای تولید محتوا به کار گرفت، شامل محتوای آموزشی در مورد نحوه دسترسی به منابعی مثل مقالات، کتاب‌های الکترونیکی و...، معرفی وب‌سایت کتابخانه‌ها، رفتار کاربر، معرفی کتاب، پرسش‌وپاسخ، طنز و... اشاره کرد.

سخنرانی بعدی توسط Kay Thi Aye از کشور میانمار تحت عنوان «مطالعه رضایت کاربران از خدمات کتابخانه ملی میانمار» انجام شد. وی اظهار داشت: پروژه کتابخانه دیجیتال در سال ۲۰۱۰ آغاز شد. اولویت ابتدایی، دیجیتالی کردن اسناد کمیاب منتشرشده قبل از سال ۱۹۰۰ بود. اولویت دوم دیجیتالی کردن مجموعه‌های منتشر شده قبل از سال ۱۹۸۰ بود.

وی با اشاره به تاریخچه کتابخانه ملی میانمار، گفت: این کتابخانه تحت نظر وزارت فرهنگ و معارف در سال ۱۹۵۲ تأسیس شد و در حال حاضر دو کتابخانه ملی یکی در Yangon و دیگری در Naypyitaw قرار دارد. کتابخانه Yangon  به‌صورت سیستماتیک بازسازی و اکنون به یک کتابخانه دیجیتال تبدیل شده است. البته این کتابخانه در مسیر دیجیتالی‌شدن با چالش‌های کمبود مهارت‌های ICT کارکنان کتابخانه برای انجام خدمات دیجیتال، کمبود نیروی انسانی برای ادامه این پروژه، کمبود تجهیزات و زیرساخت‌های مدرن ICT، مدیریت حق معنوی منابع دیجیتال و استراتژی‌ها و سیاست‌گذاری‌های سازمانی، روبه‌رو است. در ۳ مارچ ۲۰۲۰ این کتابخانه رسماً منابع آنلاین و پایگاه‌داده‌های آنلاین خود در معرض و استفاده رایگان عموم قرار داد. این کتابخانه به‌صورت فیزیکی دوباره در نوامبر ۲۰۲۱ بازگشایی شد. در کتابخانه فیزیکی خدماتی نظیر اتاق مطالعه، امانت، چندرسانه‌ای، کتابخانه دیجیتال، خدمات صوت و ویدئو، خدمات به اقشار کم‌توان و خدمات به کودکان ارائه می شود.

وی در ادامه به مبحث اصلی پژوهش یعنی سنجش رضایت کاربران از خدمات کتابخانه‌ای پرداخت و گفت: این نظرسنجی از ۵۰ کاربر کتابخانه انجام شد و در مجموع ۸۲ درصد به آن پاسخ دادند. در این نظرسنجی کاربران دلیل اصلی استفاده از خدمات کتابخانه را خواندن کتاب، دسترسی به مراجع، امانت کتاب، دسترسی به کتاب‌های الکترونیکی و مطالعه و کارکردن دانستند. همچنین نتایج تحقیق نشان می‌دهد ۴۸ درصد از کاربران حداقل یک‌بار در هفته از وب‌سایت کتابخانه بازدید می‌کنند و ۲۰ درصد از کاربران تاکنون هرگز به وب‌سایت کتابخانه مراجعه نکرده‌اند. همچنین ۴۸ درصد از کاربران حداقل یک‌بار در ماه از کتابخانه دیجیتال استفاده می‌کردند، درحالی‌که ۱۵ درصد یک‌بار در روز برای اهداف مختلف از کتابخانه دیجیتال استفاده کرده‌اند. در اقدام بعدی، رضایت کاربران از خدمات مختلف کتابخانه از جمله خدمات اتاق مطالعه، خدمات کتابخانه دیجیتال، بخش کودکان و غیره سنجیده شد. نتیجه حاکی از آن بود که کتابخانه‌ها باید برای درک نیازها و مشکلات کاربران با آنها در تعاملی مداوم باشند و مهارت کتابداران باید در زمینه‌های مختلف ارتقا پیدا کند، چراکه آن ها نه فقط با مجموعه‌های کتابخانه‌ای که با مردم و ICT نیز در ارتباط‌ هستند.

در سخنرانی بعدی از اقدامات کتابخانه مالزی در راستای اهداف توسعه پایدار صحبت شد. هدف از اقدامات آنها افزایش درک کتابداران از اهمیت SDG و چگونگی پشتیبانی کتابخانه از آن بوده است.

در ادامه Ayu Yuli Wijaynati از جاکارتای اندونزی به ارائه سخنانی با موضوع «رهبری تحول‌آفرین» پرداخت و گفت: رهبری تحول‌آفرین به‌نوعی از رهبری گفته می‌شود که قدرت تأثیرگذاری بر زیرمجموعه‌های خود را دارد و باعث می‌شود افراد زیرمجموعه احساس مورد اعتماد بودن، باارزش بودن و محترم بودن داشته باشند. رهبری تحول‌آفرین انگیزه‌بخش بوده و افراد زیرمجموعه را به سمت تفکر نقاد، نوآورانه و خلاق سوق می‌دهد. رهبری خلاق فرصت یادگیری را برای افراد زیرمجموعه خود ایجاد می‌کند. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که رهبری در زمان بحران‌های جهانی، مانند کووید-۱۹ نقش بسزایی در کتابخانه‌ها دارد و اینکه رهبران برای انطباق بهتر با تغییرات باید بر دیجیتالی کردن، سیستم‌های پشتیبانی و خدمات تحول‌آفرین و پایا متمرکز شوند. پژوهش در کتابخانه UMY نشان داده است که ویژگی‌های مدیر این کتابخانه، شامل نفوذ بالا، انگیزه‌بخشی، تحریک فکری و توجه فردی باعث ماندگاری کتابخانه، اعتمادسازی بین اعضا و ایجاد محیط همکاری و مسئولیت‌پذیری بالا شده است. در نهایت، نتایج تحقیق نشان می‌دهد که رهبری تحول‌آفرین باعث افزایش انعطاف‌پذیری کتابخانه دانشگاه Yogyakarta Muhammadiyah شده است.

سپس Antariksa Akhmadi از اندونزی در سخنرانی خود با عنوان «تجربه کاربری برای تغییر: ارتقای خدمات کاربران در کتابخانه ملی اندونزی بر اساس ذهنیت تجربه کاربری» از تجربه کاربری در کتابخانه‌ها صحبت کرد و گفت: معیارهای سنجش فعلی خدمات بدون درنظر گرفتن تجربه کاربری، کفایت کافی برای سنجش رضایت کاربران را ندارند. از زمان شروع پاندمی کرونا در سال ۲۰۲۰ کتابخانه ملی اندونزی خدمات دیجیتال خود را گسترش داده است، به‌نحوی‌که ۳۵۵۲۲ درخواست دیجیتال کاربران، در این مدت پشتیبانی شده است. به‌علاوه، استفاده از برنامه Ask A Librarian  ۳۶ درصد افزایش‌یافت. به‌علاوه، در این مدت سعی شد فرصت‌های کارآفرینی برای کاربران کتابخانه‌ها فراهم شود و در نهایت تحقیقات نشان می‌دهد که ۹۶ درصد از کاربران از خدمت دیجیتال کتابخانه به‌جای خدمات فیزیکی استفاده می‌کنند.

سخنران بعدی از کشور اندونزی اظهار داشت: کتابخانه ملی اندونزی از روش صحافی مالزیایی برای صحافی مجلات و روزنامه‌ها استفاده می‌کند؛ مدلی که به کمک طناب صفحات مجلات را صحافی می‌کنند. استحکام و ماندگاری از مزایای این مدل است. علاوه بر این، این روش معایبی نیز دارد؛ مانند اینکه این صحافی مدت‌زمان بیشتری طول می‌کشد، گران‌تر است و به نیروی انسانی بیشتری نیاز دارد. این روش تنها می‌تواند برای مجموعه‌های مجلات، روزنامه استفاده شود و برای کتاب‌ها کارایی ندارد.

در مراسم اختتامیه هجدهمین کنگره کتابداران جنوب شرق آسیا، استفان وایبر، مدیر سیاست‌گذاری ایفلا اظهار داشت: کتابخانه‌ها ارگان‌هایی جدا از هم هستند، اما در دوران کرونا کتابخانه‌ها به یکدیگر و همچنین به مدارس متصل شدند تا با همکاری یکدیگر به یادگیری کمک کنند. این موقعیت این درس را به ما داد که اگر می‌خواهید در رفتار مردم تغییر ایجاد کنید باید با کتابخانه‌ها همکاری کنید و ما باید بین صداهای مختلف، صداهای خود را پیدا کنیم. ما باید به خودمان این حق را بدهیم که به‌عنوان بازیگران اجتماعی در اجتماع نقش‌آفرینی کرده و آنچه به نظرمان درست می‌آید بیان کنیم. اگر ما به خودمان ایمان داشته باشیم، می‌فهمیم که اطلاعاتی که در اختیار داریم، یک مسئولیت اجتماعی مهم را بر عهده ما می‌گذارد و ما بایستی به‌صورت فعالانه نقش‌آفرینی کنیم. اما باید از آنچه که می‌گوییم بسیار مطمئن باشیم. باید خودمان را برای ایجاد تغییر در اکنون و آینده جامعه‌مان، توانا ببینیم. زیرا دانش و اطلاعات باعث تغییر رفتار افراد و متعاقباً تغییر در جامعه می‌شود. در این مسیر ما باید ریسک‌پذیر باشیم و به‌صورت مداوم خود را ارزیابی کنیم؛ از انتقاد و چالش‌ها استقبال کنیم و مهم‌تر از همه، باید خودمان را به‌صورت یک شبکه یکپارچه ببینیم و سعی کنیم ارتباطاتمان را افزایش دهیم. استفان وایبر نقش ایفلا در این روند را حائز اهمیت دانست و به کنفرانس‌هایی نظیر کنفرانس برگزار شده در بانکوک تایلند اشاره کرد که باعث ارتباط بیشتر و به اشتراک گذاشتن دانش می‌شود.

در ادامه هلن جرویس، رئیس کمیته MOWCAP  به ایراد سخنرانی پرداخت. قسمت پایانی برنامه به معرفی برگزیدگان جایزه کتابدار برجسته اختصاص یافت.

گفتنی است، کنگره کتابداران جنوب شرق آسیا (CONSAL) در سال ۱۹۷۰ با عنوان کنفرانس کتابداران جنوب شرق آسیا در سنگاپور تأسیس شد. هدف از تأسیس این نهاد منطقه‌ای، ارائه بستری برای کتابداران کشورهای جنوب شرق آسیا جهت گفتگو و ترویج همکاری بود. ایجاد و تقویت روابط بین کتابداران، کتابخانه‌ها، مدارس کتابداری، انجمن‌های کتابخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط در منطقه؛ ترویج همکاری در توسعه کتابداری، علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، مستندسازی، اطلاع‌رسانی و فعالیت‌های مرتبط در منطقه؛ همکاری با سایر سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و سایر انجمن‌ها در جهت حمایت از تعهدات و منافع مشترک CONSAL و ارائه بستری برای اشتراک‌گذاری و تبادل اطلاعات و تجربیات در مورد مسائل حوزه کتابداری، علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، مستندسازی، اطلاع‌رسانی و خدمات مرتبط در منطقه، از اهداف این نهاد است.