به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، از قدیم مثلی گفته‌اند که «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری». آنچه بعد از ۲۰ سال عمر نهالِ نهادِ متولی کتابخانه‌های عمومی حالا به مرحله ثمردادن رسیده است را می‌توان از دریچه نگاه کارشناسانه و تخصصی کتابداران که چشم و چراغ کتابخانه‌ها هستند، مشاهده کرد. شروع تحول‌آفرینی که از پسِ طراحی و برگزاری «نشان هم‌خوان» پدید آمده و بازخوردهایی که بعد از برگزاری مراسم روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار در تهران از اهالی کتاب و کتابخانه دیده می‌شود، گواه این نکته است تا مسیر صعب و سخت این طریق پرتلاطم را هموار و متولیان امر را برای ادامه راه، ثابت قدم کند.

«محمد نوری»، کتابدار ۳۹ ساله گرگانی، یکی از کسانی است که چندی پیش، با انتشار متنی در شبکه‌های اجتماعی، از نگاه یک کتابدار، ماهیت نشان «هم‌خوان» را تائید و مسیر پیش‌رویش را روشن قلمداد کرده بود. او که ۱۳ سال است در مجموعه نهاد مشغول به خدمت است، چهار سالی است که چراغ کتابخانه حافظ گرگان را روشن نگه داشته و تحصیلاتش را هم در رشته مطالعات کتابخانه‌های عمومی، ادامه داده است. با او به گفت‌وگو نشستیم تا نگاهش به کتابخانه و نشان «هم‌خوان» را عمیق‌تر بشناسیم.

این کتابدار معتقد است که «هم‌خوان»، یک جهش برای نهاد بود، چراکه نهاد تا قبل از این، کتابداران را با یک کار سیستمی می‌سنجید و در کنار آمارگیری‌ها یک آمارسازی هم بود که به یک رتبه‌سازی منتهی می‌شد؛ سیستم آماری که کتابدار را پشت‌میزنشین و دچار روزمرگی می‌کرد. نشان «هم‌خوان» کتابدار را کم‌کم از پشت‌میزنشینی خارج می‌کند و او را به یک عنصر فعال و اجتماعی تبدیل می‌کند که از پشت میزش بلند می‌شود و اطلاعات را به مراجعان انتقال می‌دهد. کتابدار، مشاور سواد اطلاعاتی است تا کودکان و نسل آینده را به بهترین شکل پرورش داده و در بخش نوجوان هم استعدادها را کشف کند و خدمات فراکتابخانه‌ای را در خارج از کتابخانه، ارائه بدهد.

نوری با بیان اینکه مدت‌هاست یک کار فرهنگی را در زندان شروع کرده و در حال برآورد آثارش است، ادامه داد: وقتی که مثلا در کردستان، نوری شهابی به دشت و کوهستان می‌رود و خدمت می‌کند و دوستان کتابدار سیار ما به‌عنوان مروج کتاب، اینطور فداکارانه خدمت می‌کنند و نتیجه می‌گیرند، نشان می‌دهد که جامعه به مروج کتاب نیاز دارد و باید در کنار ترویج کتابخوانی، کتابخانه هم ترویج شود. در دنیا، کتابخانه به‌عنوان خانه سوم در حال مطرح‌شدن است و بچه‌ها و مردم باید طوری هدایت شوند و کتابخانه‌ها باید طوری طراحی شوند که محل قرار مردم، نوجوانان و کودکان به‌جای کافه‌ها، کتابخانه‌ها باشد. نشان «هم‌خوان» این کار را امسال انجام داد و بدون توجه به سیستم و آمار برای رتبه‌بندی، مدرک کارهای عملی را از کتابداران خواست که در نهایت به ترویج کتابخانه منتهی می‌شود و کار بسیار بزرگی است.

این کتابدار، مسیر سختی که تیم جدید نهاد شروع کرده است را منتج به خارج‌شدن کتابخانه‌های عمومی از شکل منزوی سابق خود قلمداد کرد و ادامه داد: در کتابخانه‌ها نیاز به تغییر وجود دارد تا با نسل جدید ارتباط تازه‌ای گرفته شود. کتابدار دیگر نمی‌تواند در کتابخانه بنشیند و بگوید ساکت! بلکه باید آن‌ها را به سمت اجتماعی‌شدن سوق داد، چراکه هر کدام از ما کتابداران، به مثابه یک پلتفرم فرهنگی هستیم. جایزه «هم‌خوان»، به کارهای فرهنگی و ترویجی به معنای واقعی اهمیت می‌دهد. تیم جدید نهاد، در حال نمایش دادن شکل متفاوتی از مجموعه است، چون نهاد تا قبل از این، منزوی بود و در میان مردم و دیگران، متصل به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی و شناخته می‌شد، اما اکنون، هویت مستقل نهاد نشان داده می‌شود. کتابخانه باید به شکل سازمانی مستقل‌تر تبدیل شود تا مسائل مالی هم اصلاح و مشکلات معیشتی کتابداران هم حل شود، تا همکاران به لحاظ رفاهی، آسایش و آرامش بیشتری داشته باشند و بتوانند با فکر بیشتری برای انجام کارهای کتابخانه، برنامه‌ریزی داشته باشند.

«نشان هم‌خوان، کتابخانه‌های کوچک‌تر و کمتر توسعه‌یافته در استان‌ها را از حالت انزوا خارج کرد و به آنها اهمیت داد تا دیده شوند.» این جمله را محمد نوری در تشریح واکنشش در فضای مجازی به جایزه «هم‌خوان» عنوان و اظهار کرد: در این رتبه‌بندی، نسبت به کتابخانه‌های مرکزی که کارهای بزرگتری هم انجام می‌دادند، شکل فعالیت‌ها و امکانات کتابخانه‌ها قیاس نمی‌شود. اگر در «هم‌خوان»، یک درجه‌بندی میان کتابخانه‌ها اتفاق بیفتد و جایزه‌ها را بر اساس دسته‌بندی کارشناسی بدهند، انگیزه بیشتری در کتابداران ایجاد می‌کند. همکاران فکر می‌کنند که کتابخانه‌های مرکزی، غول‌هایی هستند که قابل رقابت‌ نیستند، ولی نشان «هم‌خوان»، این سد را شکسته است.  

وی در پایان پیشنهاداتی هم برای بهبود وضعیت کتابخانه‌ها و جایزه «هم‌خوان» مطرح کرد و گفت: غالب ساختمان کتابخانه‌های عمومی قدیمی هستند و با یک تغییرات جزئی، می‌شود زیبایی‌های بیشتری برای افزایش جذابیت کتابخانه و ورودی‌های بیشتر اضافه کرد. اما این مسئله، مستلزم بودجه اندکی است که با ارسال بخشنامه‌ای به استان‌ها، می‌شود مشکل اساسی عدم زیبایی نمای کتابخانه‌ها را حل کرد.

نوری که خود بارها در پروژه‌های مشترک پژوهشی با استادان دانشگاه تهران شرکت داشته، بیان کرد: برای پیشرفت در حوزه پژوهش کتابخانه‌ها، می‌توان در جایزه «هم‌خوان»، یک جایزه را به بحث پژوهش و پژوهشگران کتابخانه‌ای و کتابداری اختصاص داد.

کتابدار فعال گرگانی در پایان، هویت‌بخشی که تیم جدید مدیریتی نهاد به کتابداران داده را در تاریخ نهاد بی‌نظیر توصیف کرد و گفت: خارج از پست و مقام، قداست و شأن کتابدار، به جایگاه واقعی آن بازگشته است.